«Ένας τελευταίος δισταγμός με κυρίευσε καθώς περνούσα το κατώφλι του σπιτιού», γράφει η Hans Hannah Berg. Φορώντας ένα καλοραμμένο μαύρο φόρεμα, λευκά γάντια και πολύτιμα μαργαριτάρια, η Hans Hannah έδειχνε αψεγάδιαστη. Μόνο μια λεπτή νότα αρώματος και το απαλό κουδούνισμα των βραχιολιών της προπορεύονταν της κομψής σιλουέτας της, καθώς περπατούσε στο δρόμο.
Όμως η Hans Hannah ήταν πολύ ανήσυχη: αυτή ήταν η πρώτη της έξοδος ως γυναίκα.
Ένα χαμένο κομμάτι της τρανς ιστορίας
* Του Matthew H. Birkhold | The Paris Review
* Μετάφραση για το t-zine: Μαννόν Ηλιάδη
Η Hans Hannah αφηγείται το περιστατικό στο εναρκτήριο τεύχος του The Third Sex (Das 3. Geschlecht) [στα ελληνικά: Το τρίτο φύλο], το οποίο είναι μάλλον το πρώτο περιοδικό στον κόσμο με τρανς θεματολογία. Πρωτοκυκλοφόρησε στο Βερολίνο το 1930, τα τελευταία χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, του δημοκρατικού αυτού πειράματος της Γερμανίας του μεσοπολέμου.
Όταν οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία, κατέστρεψαν τον εκδοτικό οίκο και έτσι το περιοδικό σε ένα μεγάλο βαθμό ξεχάστηκε. Αυτό είχε ως συνέπεια, πολλοί να θεωρούν την Αμερική του 1950 ως τη γενέτειρα των τρανς περιοδικών. Η πρόσφατη αναδημοσίευση του Τρίτου Φύλου από τη Bibliothek Rosa Winkel αναβιώνει χαμένες φωνές από το queer παρελθόν της Γερμανίας και μας βοηθάει να ανακτήσουμε ένα αξιοσημείωτο κομμάτι της τρανς ιστορίας.
Ήδη από τον 19ο αιώνα, η Γερμανία συνδέθηκε στενά με την ομοφυλοφιλία. Οι Άγγλοι μιλούσαν για «Το Γερμανικό Συνήθειο», οι Γάλλοι αναφέρονταν στα «Γερμανικά Ήθη», και οι Ιταλοί αποκαλούσαν τους ομοφυλόφιλους άνδρες και γυναίκες «Βερολινέζους».
Queer άνθρωποι υπήρχαν, όπως ήταν φυσικό, σε όλη την Ευρώπη, αλλά οι Γερμανοί στοχαστές ήταν οι πρώτοι που μελέτησαν μεθοδικά τις μη ετεροκανονικές σεξουαλικές σχέσεις και συζήτησαν ανοιχτά για τα δικαιώματα των queer ανθρώπων, εγκαινιάζοντας με ουσιαστικό τρόπο το πεδίο της σεξολογίας.
Την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, εκδόθηκαν περισσότερες από χίλιες εργασίες για την ομοφυλοφιλία στα γερμανικά. Ερευνητές από την Αγγλία ως την Ιαπωνία παρέθεταν ονόματα Γερμανών σεξολόγων ως ειδικών και συχνά δημοσίευαν τις εργασίες τους στη Γερμανία πριν από τη δημοσίευση στις χώρες τους.
Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, το απόγειο του μοντερνισμού, γνώρισε μια νέα κοινωνική φιλελευθεροποίηση και βίωσε νέους πειραματισμούς. Ο Fritz Lang έκανε την πρεμιέρα της εξπρεσιονιστικής του ταινίας Metropolis το 1927, ο Alfred Döblin δημοσίευσε το ασύλληπτα καινοτόμο μυθιστόρημά του Berlin Alexanderplatz το 1929 και τον επόμενο χρόνο η Hannah Höch παρουσίασε το ντανταϊστικό φωτομοντάζ της Marlene. Παράλληλα με την επανεπινόηση παραδοσιακών μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης, οι Γερμανοί άρχισαν να επανεξετάζουν τους ρόλους των φύλων και τις σεξουαλικές ταυτότητες.
Όπως σημειώνει ο ιστορικός Clayton Whisnant, «Ίσως η Γερμανία της Βαϊμάρης συνδέθηκε με τους πειραματισμούς στη σεξουαλικότητα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον κόσμο».
Το Βερολίνο ήταν η αδιαμφισβήτητη queer πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ως το 1900, ζούσαν εκεί πάνω από πενήντα χιλιάδες ομοφυλόφιλοι άντρες και λεσβίες, και αμέτρητοι άλλοι το επισκέφθηκαν αναζητώντας φιλία, έρωτα και σεξ. Μέχρι το 1923, υπήρχαν μερικές εκατοντάδες γκέι μπαρ στο Βερολίνο που απευθύνονταν σε διαφορετικές ομάδες: άντρες και γυναίκες, ηλικιωμένους και νέους, εύπορους και εργατική τάξη.
Νυχτερινά κέντρα όπως το Mikado, το Zauberflöte και το Dorian Gray έγιναν διεθνή σημεία συνάντησης και οι διάσημες queer βραδιές χορού της πόλης τράβηξαν την παγκόσμια προσοχή. Διάφοροι σύλλογοι προσέφεραν ευκαιρίες κοινωνικοποίησης και πολιτικής οργάνωσης. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι οι χαλαροί κανόνες λογοκρισίας επέτρεψαν τη δημοσίευση δεκάδων μυθιστορημάτων ευρείας κυκλοφορίας για γκέι, queer περιοδικών, ακόμη και προσωπικών αγγελιών.
Ο Βρετανός συγγραφέας Christopher Isherwood, του οποίου ο απολογισμός της παραμονής του στη Γερμανία στην ηλικία των 30,αποτέλεσε την έμπνευση για το μιούζικαλ Cabaret, το έθεσε απλά: «Βερολίνο σήμαινε αγόρια».
Το 1928, ο ποιητής W.H. Auden περιέγραψε παρομοίως τη γερμανική πρωτεύουσα ως «το όνειρο του σοδομιστή». Την ίδια χρονιά, στον διάσημο λεσβιακό οδηγό της για το Βερολίνο , η Ruth Margarete Roellig καταλήγει: «Εδώ ο καθένας μπορεί να βρει την προσωπική του ευτυχία, διότι εδώ ικανοποιείται κάθε γούστο».
Τα πράγματα για τα τρανς άτομα ήταν διαφορετικά. Το περιοδικό Τρίτο Φύλο έφερε τον υπότιτλο «Οι Τραβεστί», αλλά όπως σημειώνει η ιστορικός Laurie Marhoefer, εκείνη την εποχή ο όρος σήμαινε διαφορετικά πράγματα για κάθε άνθρωπο. Οι γερμανόφωνοι ήταν στα μισά της διαδικασίας της ανάπτυξης ενός κριτικού λεξιλογίου που θα περιέγραφε την επέκταση των αναγνωρισμένων ταυτοτήτων. Το 1869 ο Karl-Maria Kertbeny επινόησε τη λέξη ομοφυλόφιλος και το 1910 ο Magnus Hirschfeld επινόησε τον όρο τραβεστί και με αυτόν περιέγραφε τόσο cross-dressers όσο και τρανς άτομα.
Σύμφωνα με τους σύγχρονους όρους αυτοπροσδιορισμού, ορισμένες «τραβεστί» θεωρούσαν τους εαυτούς τους ομοφυλόφιλους, αλλά τούτο δε συνέβαινε πάντα. Αρκετές φορούσαν ρούχα που παραδοσιακά συνδέονται με το έτερο φύλο μόνο σε ειδικές περιστάσεις. Άλλες ζούσαν ολοκληρωτικά με ταυτότητα αντίθετη από αυτή του φύλου που καταχωρίστηκαν κατά τη γέννηση. Η πλειονότητα δείχνει να ενδιαφέρεται για την ευπρέπεια όπως αυτή ήταν γνωστή, ενώ μια μειοψηφία προσπάθησε να αμφισβητήσει την κανονιστική τάξη. Χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου γίνονταν – η πρώτη επέμβαση έγινε το 1920 από έναν, όπως ήταν φυσικό, Γερμανό γιατρό– αλλά δεν ήταν κάτι το συνηθισμένο. Επομένως, σύμφωνα με τη σημερινή οπτική, δεν είναι σαφές εάν ένα άτομο που στη Γερμανία του τριάντα αναφέρεται ως «τραβεστί», συμπεριλαμβανομένης της Hans Hannah Berg, ήταν αυτό που σήμερα θα θεωρούσαμε τρανς, nonbinary, cross-dresser ή κάτι εντελώς διαφορετικό.
Στο πρώτο κιόλας τεύχος του The Third Sex, ένα δοκίμιο του Δρ Βέγκνερ παραδέχεται τις πολλές εκδοχές του όρου. «Ακριβώς όπως όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί στην εξωτερική τους εμφάνιση και στις εσωτερικές τους συμπεριφορές, έτσι είναι και τα χαρακτηριστικά των τραβεστί», αναφέρεται.
Αυτό απασχολούσε πολλούς queer ακτιβιστές στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης οι οποίοι πίστευαν ότι μια ομάδα ανθρώπων με τόσες διαφορετικές παραλλαγές φύλου θα ήταν τελικά κατακερματισμένη. Τα τρανς άτομα δεν ήταν τόσο ορατά και οργανωμένα όσο οι γκέι και οι λεσβίες. Ο Friedrich Radszuweit, ηγέτης της Ομοσπονδίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και εκδότης πολλών queer περιοδικών, βρήκε μια λύση. Για να δημιουργήσει μια τρανς κοινότητα, δημιούργησε το Τρίτο Φύλο.
Το περιοδικό περιείχε ένα μείγμα από επιστημονικά άρθρα, μυθιστορήματα, στήλες με συμβουλές και αυτοβιογραφικά δοκίμια, όπως αυτό της Hans Hannah Berg. Η Hans Hannah περιέγραψε πώς μια έμπιστη φίλη τη βοήθησε «να πραγματοποιήσει το όνειρό της». Η φίλη της τη βοήθησε με το μακιγιάζ και στη συνέχεια τη στήριξε όταν η Hans Hannah πέρασε την πόρτα κι έκανε τα πρώτα της βήματα στο έξω κόσμο. Σύντομα, τα πόδια της κυρίευσε «ο ρυθμός του γυναικείου βήματος». Στον κινηματογράφο, ένας κύριος την έφερε σε αμηχανία, προσφέροντας τη θέση του στη χαριτωμένη «Frau». Μη συνηθισμένη σε τέτοιες ευγένειες, η Hans Hannah έμεινε άφωνη όταν ένας άλλος άντρας προσπάθησε να της δώσει το χέρι του για να σηκωθεί∙ η Hans Hannah γραπώθηκε από το χέρι της φίλης της και άφησε εκείνη να μιλήσει για λογαριασμό της. Το να περπατήσει στην πόλη με μία υποστηρικτική φίλη έδωσε στην Hans Hannah την αυτοπεποίθηση να εξερευνήσει την πραγματική της ταυτότητα.
Το Τρίτο Φύλο στόχευε να παίξει ένα παρόμοιο ρόλο, προσφέροντας συμβουλές, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και διαβεβαιώνοντας τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες ότι μπορούσαν να ζήσουν στην πραγματική τους ζωή χωρίς μάσκες.
Οι εικόνες που δημοσιεύονταν στο περιοδικό και ήταν διάσπαρτες σε κάθε τεύχος, ήταν συχνά άσχετες με τα άρθρα. Ήταν ένας συνδυασμός από φωτογραφίες από επαγγελματίες αλλά και αναγνώστες, παρουσιάζοντας έτσι το έντονο εύρος των διαφόρων παραλλαγών φύλου.
Μερικές απεικόνιζαν πρόσωπα ντυμένα με επίσημα ρούχα, όπως τουαλέτες και σμόκιν. Άλλες, ντυμένα με περίτεχνα κοστούμια, σαν την Κλεοπάτρα. Στις περισσότερες απεικονίζονται άνθρωποι με καθημερινά ρούχα: απλά φορέματα με άσπρες ποδιές, βαμβακερά πουκάμισα και γραβάτες, και παραδοσιακές Γερμανικές φορεσιές. Ωστόσο, κάτι κοινό ενώνει όλες τις εικόνες: σχεδόν όλα, απεικονίζονται μπροστά από λευκό, ή γκρι φόντο και μια αδιαμφισβήτητη θλίψη είναι διάχυτη. Η νύχτα στο queer Βερολίνο μπορεί να είναι πολύβουη, όμως όταν το Zauber Flöte σβήνει τα αστραφτερά του φώτα και κλείνει την εκκωφαντική μουσική του, οι θαμώνες του επιστρέφουν στη κρυψώνα του σπιτιού τους, περιμένοντας πάλι να βραδιάσει.
Το Τρίτο Φύλο βοήθησε να δημιουργηθεί η αίσθηση της κοινότητας. Διαφήμιζε πάρτι, συναντήσεις και υπηρεσίες. Οι αναγνώστες περίμεναν με αγωνία το νέο τεύχος, και το καταβρόχθιζαν κυριολεκτικά μέσα σε λίγες ώρες, όταν τελικά έφτανε στα περίπτερα. Συχνά, το διάβαζαν μαζί σε μεγάλες ομάδες — πράγμα που απογοήτευε τον Radszuweit, ο οποίος επιδίωκε να αυξήσει τις συνδρομές. Ένας κύκλος αναγνωστών στην περιφέρεια είχε μια «αδερφή» στο Βερολίνο που τους έστελνε το περιοδικό αφού το είχε διαβάσει. Άλλοι τα έβρισκαν σε δημόσιους χώρους, όπου τα είχαν επίτηδες αφήσει άλλοι αναγνώστες που ήθελαν να διαδώσουν το περιοδικό.
Πολλά από τα δημοφιλή-επιστημονικά άρθρα προσπαθούσαν να διαβεβαιώσουν τους αναγνώστες ότι δεν ήταν μόνοι. Ένα άρθρο τεκμηριώνει τη μακρά ιστορία των τρανς ανθρώπων με ρίζες στην αρχαιότητα. Ένα άλλο διακήρυττε τη βιολογική βάση στις παραλλαγές της έκφρασης φύλου. Μια ανώνυμη αναγνώστρια, γράφοντας κριτική για το Τρίτο Φύλο σε ένα δημοφιλές λεσβιακό περιοδικό, εξέφρασε την ανακούφιση που ένιωσε όταν έμαθε ότι δεν είναι μόνη.
Το περιοδικό δεν αφορούσε μόνο την ευρύτερη κοινότητα των φύλων. Από τη μια προσπαθούσε να φροντίσει και να διαμορφώσει την εσωτερική ταυτότητα αυτής της ετερογενούς ομάδας και από την άλλη είχε στόχο να εκπαιδεύσει τα cisgender άτομα.
Τα άρθρα του, επιχειρηματολογούσαν για ίσα δικαιώματα και προστασία για τα τρανς άτομα. Τα μυθιστορήματα πρόσφεραν μαθήματα για γονείς, συναδέλφους και γείτονες τρανς ατόμων, όπως το διήγημα Girlboy που δημοσιεύτηκε από το πρώτο τεύχος.
Η διήγηση ξεκινάει με τη Selma από την Πολωνία ,ένα κορίτσι με μεγάλα χέρια, κοντά μαλλιά και παντελή απουσία κάθε στερεοτυπικού γυναικείου χαρακτηριστικού. Ένας Γερμανός τοπογράφος που φιλοξενείται στο σπίτι της οικογενείας της, τήν ακούει να του λέει πως το όνειρό της είναι να χτίζει γέφυρες κι εκείνος την ακούει χωρίς να την επικρίνει και την αποκαλεί παιχνιδιάρικα «girlboy». Ενώ οι γονείς της Σέλμα την παρακαλούν να αλλάξει, επιμένει ότι μπορεί να είναι όποια θέλει. Μετά από χρόνια, πίσω στη Γερμανία, ο τοπογράφος δέχεται έναν άγνωστο επισκέπτη από την Πολωνία. «Η Σέλμα επιτέλους εκπλήρωσε την επιθυμία των γονιών της», λέει ο επισκέπτης γελώντας, «και άλλαξε…». Αφού δέχθηκε μπούλινγκ στο σχολείο, κατηγορήθηκε ως εγκληματίας και την έστειλαν σε σανατόριο, η Selma υποβλήθηκε σε εγχείρηση και «έγινε πραγματικός άντρας». Ο τοπογράφος την καλωσόρισε χωρίς κανένα δισταγμό, και την φιλοξένησε πριν πάει στην Ελβετία για να σπουδάσει μηχανικός. Είτε ως φανταστική ιστορία μιας ουτοπικής φιλελεύθερης κοινωνίας, είτε ως μάθημα για δυνητικούς συμμάχους, η ιστορία ήταν ένα από τα δώδεκα παρόμοια κείμενα μυθοπλασίας που δημοσιεύτηκαν στο πρωτοποριακό περιοδικό.
Το περιοδικό έκλεισε τον Μάιο του 1932, μετά από μόλις πέντε τεύχη. Καθώς οι ελευθερίες διευρύνονταν στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, οι συντηρητικοί ένιωσαν να απειλείται η «παραδοσιακή ηθική κουλτούρα». Οι ομοφυλόφιλοι και τα τρανς άτομα θεωρήθηκαν ιδιαίτερα επικίνδυνα, ικανά να διαφθείρουν τη νεολαία και να καταβαραθρώσουν τα ποσοστά γεννήσεων.
Ενώ η queer σκηνή ήταν σε άνθιση, η αστυνομία διατηρούσε λίστες με τους «σεξουαλικώς παρεκκλίνοντες» (όπως θεωρούντο κατ’ εκείνη την εποχή αυτήν) και συλλάμβανε «παραβάτες» σύμφωνα με τον παλιό Πρωσικό νόμο «κατά της σοδομίας» (τη περιβόητη «Παράγραφο 175 που προϋπήρχε, και, αργότερα όταν επεκράτησαν οι ναζί θα γινόταν η διάταξη που θα οδηγούσε τα ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης). Θρησκευτικές, πολιτικές και ηθικές ομάδες πουριτανών πίεσαν για αυστηρότερους νόμους λογοκρισίας για την απαγόρευση των λεγόμενων «βρώμικων δημοσιεύσεων» που είχαν σεξουαλικό περιεχόμενο.
Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 1933, όταν οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία και μέσα σε λίγους μήνες από την αναρρίχηση του Χίτλερ στο αξίωμα του καγκελάριου, οι Ναζί έκλεισαν πολλά από τα κλαμπ γκέι, λεσβιών και «τραβεστί» (όπως αναφέρονταν εκείνη την εποχή). Τα queer περιοδικά έκλεισαν και οι queer τίτλοι βιβλίων αφαιρέθηκαν από τα βιβλιοπωλεία ως μέρος της «Καμπάνιας για ένα Καθαρό Ράιχ» των Ναζί. Οτιδήποτε θεωρούνταν «βρώμικο» απαγορεύτηκε από τη δημόσια θέα.
Τον Μάιο του ίδιου έτους, μαθητές της νεολαίας των ναζί, εισέβαλαν στο Ινστιτούτο Σεξουαλικής Επιστήμης του Magnus Hirschfeld και λεηλάτησαν τη βιβλιοθήκη του, η οποία περιείχε περισσότερα από δώδεκα χιλιάδες βιβλία. Με τη βοήθεια των επιδρομέων, έκαψαν τα βιβλία στους δρόμους του Βερολίνου, καταστρέφοντας έτσι μεγάλο μέρος των ιστορικών αρχείων της queer ζωής πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το έντυπο του Radszuweit έκλεισε και τα αρχεία του χάθηκαν. Δεν υπάρχει αρχείο για το πόσα άτομα διάβασαν ή είχαν συνδρομή στο The Third Sex και οι συντάκτες του παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστοι. Επειδή οι περισσότεροι συγγραφείς, όπως η Hans Hannah Berg, έγραφαν με ψευδώνυμα και οι φωτογραφίες δεν αναφέρουν θέμα ή φωτογράφο, η ζωή και οι τύχες των συμμετεχόντων στο περιοδικό παραμένουν μυστήριο.
Ωστόσο, η ιστορική του σημασία είναι ξεκάθαρη. Στο τέλος της βραδινής της εξόδου, η Hans Hannah ένιωθε γεμάτη αυτοπεποίθηση και σιγουριά για τον εαυτό της. Όταν ένας τρίτος άνδρας την πλησίασε, βρήκε ακόμη και τη φωνή της, μίλησε μαζί του και περπάτησε για λίγο μαζί του, πιασμένη από το μπράτσο του στο δρόμο για την επιστροφή της στο σπίτι.
Η Hans Hannah, ένιωσε «τη μακαριότητα για μια φορά να αποτινάζεις τη μάσκα και να παρουσιάσεις τον αληθινό σου εαυτό μπροστά στα μάτια των άλλων». Μόλις είχε γίνει ορατή και μόλις είχε ενθαρρυνθεί να είναι ο πραγματικός της εαυτός.
Δεκάδες αναγνώστες έγραψαν στον Radszuweitτις προσωπικές τους ιστορίες. Στη δεκαετία του ’20, καθώς οι άνθρωποι με διαφορετικό προσδιορισμό φύλου συζητούσαν τα πλεονεκτήματα της δημιουργίας μιας έκδοσης, οι υπέρμαχοι υποστήριζαν την αύξηση της ορατότητας για να καταπολεμηθεί η αρνητική εικόνα των τρανς ατόμων στο ευρύ κοινό.
Επικεντρώνοντας στις στατιστικές αυτοκτονιών, υποστήριξαν επίσης ότι ένα τέτοιο περιοδικό «θα έσωζε τις ζωές και την υγεία των μοναχικών και απελπισμένων».
Το Τρίτο Φύλο επέτρεψε στους αναγνώστες να φανταστούν ένα μέλλον για τους ίδιους.
Τώρα που ανακαλύφθηκε ξανά, το Τρίτο Φύλο θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη μακρά και πλούσια ιστορία της τρανς ύπαρξης.
* O Matthew H. Birkhold είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Ohio State University.
Ιστορία | Κοινότητα | Τρανς | T-zine.gr | 04.02.2023
© T-zine.gr – μετάφραση από το The Paris Review
– Ακολουθήστε την ιστοσελίδα στο facebook του t-zine.
Ποια είναι η αντίδρασή σας;
