Ελλάδα: Φεβρουάριος 2004
Γράφει η Τίνα Λιγδοπούλου | Περιοδικό Μετρό Φεβρουάριος 2004
Ομοφυλοφοβία … και η Δύναμη του Ουράνιου Τόξου
Θέλοντας να γράψω για το φαινόμενο της ομοφυλοφοβίας, απευθύνθηκα σε τρία πρόσωπα: την Ευαγγελία Βλάμη από τις Λεσβίες εν Δράσει, τη Μαρίνα Γαλανού από το Σωματείο Αλληλεγγύης Τραβεστί-Τρανσέξουαλ (ΣΑΤΤΕ) και το Δημήτρη Τσαμπρούνη από την Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων Πολιτών.
Όχι ως θύματα διακρίσεων, αλλά ως κοινωνικούς ακτιβιστές (και ακτιβίστριες) που δραστηριοποιούνται σε έναν αγώνα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο δικαίωμα δηλαδή να είναι ο εαυτός τους, χωρίς να υφίστανται βία, παρενοχλήσεις ή αποκλεισμό.
Τα τελευταία χρόνια η ομοφυλόφιλη κοινότητα δραστηριοποιείται ενεργά στην κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων. Τα μέλη της πάλεψαν πολλά χρόνια στους κόλπους άλλων κοινωνικών κινημάτων. Δεν έλαβαν πάντα την υποστήριξη που έπρεπε να έχουν λάβει.
Όλοι μας (διότι για όλους εμάς πρόκειται), πασχίζαμε απεγνωσμένα την οποιαδήποτε ταύτιση με όποιους/ες τολμούν να δηλώνουν ανοιχτά τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Κάτι σαν τις ατάκες του ελληνικού κινηματογράφου ήταν το σλόγκαν μας: ‘Βεβαίως ναι, αλλά όχι’. Κι όχι μόνο το δικό μας, αλλά και των θεσμών που χτίσαμε με τα χέρια μας και τα λόγια μας.
«Είμαστε αόρατες»
Από όλη τη συνέντευξη που πήρα από την Ευαγγελία, η φράση αυτή μου εντυπώθηκε. Ίσως επειδή περικλείει τόσα πολλά σε δύο μόλις λέξεις. Κουβεντιάσαμε ώρα πολλή. Για την ανάγκη να έχει κανείς συγκεκριμένη ταυτότητα και το κόστος που ενέχει κάτι τέτοιο: «το μεγαλύτερο πρόβλημα των λεσβιών γυναικών είναι … η διπλή ταυτότητα. Δηλαδή υπάρχει μια ταυτότητα του ‘πρέπει να είσαι’. Αυτό το παιχνίδι το συνεχόμενο, πραγματικά πολλές φορές σε παρανοεί. Συνήθως αποφασίζεις να είσαι αυτό που πρέπει να είσαι κι όχι αυτό που πραγματικά είσαι.» Για τη δίγλωσση πολιτική των κοινωνικών φορέων κι οργανώσεων ή τα στερεότυπα που αναπαράγονται ερήμην: «είναι απογοητευτικό για μένα να έχω δουλέψει πάρα πολλά χρόνια μέσα σε διάφορα κινήματα και … να μου λένε ‘ναι ρε παιδί μου, έχετε δίκιο, κάτι πρέπει ν’ αλλάξει’, αλλά επί του πρακτέου δεν έχεις δει ποτέ ένα διάγγελμα που να λέει ‘ναι σε αυτό’, σε ένα απλό πράγμα, σ’ ένα αίτημα, εγώ δεν σου λέω σε όλα τα αιτήματα. … Πάρα πολλές γυναίκες, φαντάζομαι και πάρα πολλοί άντρες, για να πουν στον περίγυρό τους ότι ‘καλημέρα, είμαι λεσβία’, πρέπει να είναι πάρα πολύ καλές στη δουλειά τους, να είναι εχέμυθες, να είναι κάπως ένα αξιόλογο άτομο, που ‘παρεπιπτόντως βρε παιδί μου είναι και λεσβία’. … Λένε ‘εμείς δεν έχουμε κανένα πρόβλημα μαζί σας, αρκεί να μην προκαλείτε’. Τώρα το τι σημαίνει πρόκληση είναι κάτι πολύ σχετικό, όπως είναι και η ηθική στον κόσμο αυτό.» Για το σινεμά και τα ΜΜΕ: «όλες οι ταινίες που αναφέρονται στην LGBT κοινότητα έχουν είτε ψυχιατρεία, είτε θάνατο, είτε φυλακή. Σπάνια θα δεις… [όχι το ζήσανε αυτοί] ‘καλά κι εμείς καλύτερα’, σου λέω ‘ζήσανε’. Απλά ‘ζήσανε’ βρε παιδί μου.» Για τον τρόπο που η ιδέα του αυτονόητου αναπαράγει τη βία, τον τρόπο που το επιστημονικά αποδεκτό συμπίπτει ως δια μαγείας με το κοινωνικά αποδεκτό. Για τη βία που δεν καταγράφεται καν: «πηγαίνεις στην ελληνική αστυνομία και τους λες ‘είμαι λεσβία και με χτύπησε ο τάδε’. ‘Δεν με ενδιαφέρει τι είσαι’ σου λέει ‘εγώ εξετάζω το αδίκημα’. Όμως ένα αδίκημα δεν είναι άσχετο από το τι είσαι. Τον κλέβεις κάποιον, τον χτυπάς γιατί είναι πλούσιος. Δεν τον κλέβεις γιατί τον ξέρεις κι από χθες ή γιατί έχεις κάτι μαζί του. Τον κλέβεις γιατί ξέρεις ότι έχει λεφτά. Τον κλέβεις γι’ αυτό που είναι.»
«Δηλωθείτε για να σας προστατέψουμε»
«…περί τα τέλη Οκτωβρίου, και ενώ βρισκόμουν σε ένα παράδρομο της Λεωφ. Κηφισού μέσα σε ένα αυτοκίνητο με ένα φίλο μου, ήρθε ένα περιπολικό μας ζήτησαν να βγούμε από το αυτοκίνητο, μας έκαναν σωματικό έλεγχο, άρχισαν να με χλευάζουν και να μου λεν’ δεν ντρέπεσαι που είσαι άντρας με φουστάνια και πολλά άλλα υβριστικά και στην συνέχεια με διέταξαν να γδυθώ εντελώς μπροστά σε όλους βρίζοντας με. Ένιωσα σαν σκουπίδι που με βρίσανε, με χλεύασαν, με εξευτέλισαν στα μάτια του φίλου μου και ενός διερχόμενου αμαξιού. Νιώθω σαν τον τελευταίο πολίτη αυτής της χώρας…». Κρατώ στα χέρια μου το δελτίο τύπου-καταγγελία του ΣΑΤΤΕ και θυμώνω. Επειδή έχω ονειρευτεί έναν διαφορετικό κόσμο. Επειδή επιτρέπω σε τέτοια περιστατικά να συμβαίνουν. Επειδή δεν πρόκειται για μια σταγόνα στον ωκεανό, αλλά τον ωκεανό ολόκληρο.
«Ο αγώνας μας αφορά την επιβίωση» μου λέει η Μαρίνα Γαλανού. Αναφέρεται στο δικαίωμα στην εκπαίδευση, στη στέγη, στην εργασία. Βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που έχουν άμεση σχέση με τη φτώχεια και το είδος ζωής που ζούμε. Οι πιο πολλές τρανσέξουαλ αναγκάζονται να στραφούν στην πορνεία, αφού κάθε άλλη επιλογή είναι ανύπαρκτη. Δεν προσλαμβάνονται σε εργασίες, δυσκολεύονται να βρουν σπίτι να νοικιάσουν, πρόσφατα σε τρεις εξ’ αυτών δεν επετράπη να γραφτούν σε νυχτερινά λύκεια. ‘Δεν έχουμε θέσεις’ ήταν η επίσημη δικαιολογία των διευθυντών τους. ‘Δηλωθείτε για να σας προστατέψουμε’ τους λέγεται από το επίσημο κράτος, στα αιτήματά τους για προστασία από την αστυνομική (και άρα θεσμική) βία. Οι ‘αποκλίσεις’ από τη δεδομένη σεξουαλική ταυτότητα δεν γίνονται δεκτές. «Ο άλλος θεωρεί δεδομένο ότι είσαι πουτάνα … την άλλη την πετούν στο δρόμο και έρχεται κλαίγοντας. ΄Δεν έχω που να μείνω’ σου λέει. Και τι να κάνεις; Πόσες να φιλοξενήσεις;»
Ο λόγος της Μαρίνας είναι ποταμός. Με μικρές σιωπές ενδιάμεσα, στιγμές που στρέφεται προς το μέρος μου και παρατηρεί. Δεν είναι εύκολο να μιλάς για τόσο προσωπικά θέματα. Και ας συνδέεται άμεσα το καθένα τους με αυτό που ονομάζουμε πολιτική. Είναι πολλά αυτά που κουβαλάμε – τα πρέπει και οι προσδοκίες μας – δυνάμει μικροί σκόπελοι. Σκέφτομαι τον εαυτό μου και τη δική μου ευθύνη. Κάποιες στιγμές είναι τόσο έντονη η ταύτισή με το φύλο μου (και τόσο σημαντική για τον τρόπο που κατανοώ το χώρο και το χρόνο γύρω μου), που ξεχνάω πως έτσι έμμεσα αναπαράγω και προσηλώνομαι στο δυαδισμό αρσενικού-θηλυκού. Μια προσέγγιση έντονα πολιτισμική, η οποία συχνά δεν αφήνει περιθώρια για οποιαδήποτε άλλη μορφή σεξουαλικότητας ή κατανόησης των φύλων. Η Μαρίνα όμως φαίνεται σοφότερη. Έχει τολμήσει μια μικρή υπέρβαση. Κάτι που περιγράφεται στην ίδια της την ταυτότητα: τρανσέξουαλ, δηλαδή φύλο προς μεταφορά. Κι αυτό δεν είναι λίγο.
Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι;
Στις 21 Φεβρουαρίου 2003, η αστυνομία έκανε έφοδο στο κλαμπ Spices. Τα ονόματα όσων συνελήφθησαν (όπως επίσης η ηλικία και το επάγγελμά τους) δόθηκαν στη δημοσιότητα, παρόλο που η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (απόφαση 67-1047/ 12-6-2002) το απαγορεύει. Ως αποτέλεσμα, ένας εκ των κατηγορουμένων αυτοκτόνησε. Γράφει η Ελευθεροτυπία στις 26.2.2003: «Ιδιόχειρο σημείωμα που δίνει την εικόνα απελπισμένου, άφησε λίγο πριν δώσει τέλος στη ζωή του, στις τουαλέτες των κρατητηρίων της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής, ο 55χρονος διαφημιστής Α.Κ., χρησιμοποιώντας τον ιμάντα της τσάντας του με τον οποίο απαγχονίστηκε.»
Η κουβέντα με τον Δημήτρη ξεκίνησε ακριβώς από αυτό το γεγονός. Μιλήσαμε για τις παράλληλες πραγματικότητες στις οποίες κινούνται τα πράγματα στη χώρα μας: θεσμοί, ΜΜΕ, καθημερινότητα. Κι ας έχει υπογράψει η Ελλάδα τη Χάρτα Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τ.Λ.: Για τι είδους θεσμικές διακρίσεις θα μίλαγε κανείς;
Δ.Τ.: Τις θεσμικές διακρίσεις θα τις κατέτασσα σε δύο είδη: τις άμεσες και τις έμμεσες. Όταν λέω άμεσες αναφέρομαι στην παράγραφο 347 του Ποινικού Κώδικα (… όπου υφίσταται) διάκριση στο όριο συναίνεσης. Δηλαδή σαν λεσβία ή σαν ετεροσεξουαλικός/ή μπορείς να συναινέσεις στα δεκαπέντε, χωρίς να διωχθεί ο σύντροφός σου ποινικά. Ο ομοφυλόφιλος άντρας στα δεκαεφτά. … Είναι μια διάκριση η οποία υπήρχε παντού και μόνο αναφερότανε παντού στους ομοφυλόφιλους άντρες … γιατί οι γυναίκες απαγορεύεται ούτως ή άλλως να έχουν σεξουαλικότητα, πόσο μάλλον να έχουνε και μια ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητα. … Στην ίδια παράγραφο αναφέρεται και η ποινικοποίηση της παρά φύσιν ασέλγειας με σκοπό το κέρδος… Ο όρος ‘παρά φύσιν’ ασέλγεια είναι ήδη κατάπτυστος για μένα. Και ασελγέστατος. Και πάλι αναφέρεται σε δύο άντρες. Αν το κάνουμε με μία γυναίκα με σκοπό το κέρδος, είναι μια χαρά. Αν το κάνουμε με έναν άντρα απαγορεύεται νομικά. … Τώρα για τις έμμεσες διακρίσεις που έλεγα. Είναι οι νόμοι που δεν υπάρχουνε.
Όσο μιλάμε με τον Δημήτρη, σκέφτομαι την απαγόρευση αιμοδοσίας σε ό,τι αφορά ομοφυλόφιλους. Κι ας είναι ξεκάθαρο πλέον, ότι πρόκειται για μια αναχρονιστική αντίδραση στο φόβο του Aids και των στερεοτύπων που το συνοδεύουν, αφού έχουμε πάψει να ταυτίζουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές με αντίστοιχους πληθυσμούς. Θυμάμαι επίσης την πρόσφατη δημοσιοποίηση των ερωτηματολογίων της Αγροτικής Τραπέζης προς τους υπαλλήλους της, με το ερώτημα εάν έλκονται από άτομα του ιδίου φύλου. Ο κατάλογος είναι μακρύς.
Μιλώντας για τα βήματα που έχει διανύσει τα τελευταία χρόνια το ομοφυλόφιλο κίνημα, αναφερόμαστε στη δύναμη των λέξεων. «Εγώ είμαι υπέρ της υιοθέτησης του όρου ‘πούστης’. Δηλαδή χαίρομαι πάρα πολύ που οι γυναίκες υιοθετούν τον όρο ‘λεσβία’ και θα ήθελα πάρα πολύ κι εμείς να καταφέρουμε, υιοθετώντας την πιο επιθετική λέξη που υπάρχει αυτή τη στιγμή, να την κάνουμε δική μας και να της εξαλείψουμε την αρνητικότητα. … Όπως υπήρχε το Schwul στα γερμανικά. … Σημειολογικά, αν δεν υιοθετήσουμε εμείς αυτή τη λέξη […] θα μείνει πάντα μια λέξη στο ελληνικό λεξιλόγιο, η οποία θα αναφέρεται σε άντρες που αγαπάνε άντρες και θα είναι άκρως αρνητικά φορτισμένη.»
Το επόμενο βήμα
Ο αγώνας του ομοφυλόφιλου κινήματος είναι δύσκολος. Οι ετερόφυλοι φροντίζουν να έχουν την εκκλησία και την επιστήμη με το μέρος τους. Οτιδήποτε ονομάζουν ‘φυσιολογικό’. Κι ας υποστηρίζεται ότι ‘η ετεροφυλία δεν είναι απαραίτητα φυσιολογική, είναι απλώς συνηθισμένη’. Συχνά, η βία έναντι όποιου διαφέρει, χτίζεται πάνω σ’ αυτήν ακριβώς τη φυσιολογικότητα ή συνήθεια. Και κάποιοι νιώθουμε ενοχές γι’ αυτό. Όμως συχνά η ενοχή συμβαδίζει με τη έμμεση αποδοχή των πραγμάτων. ‘Δεν ήξερα, δεν είχα φανταστεί’ λέμε. Συγχωροχάρτι λοιπόν ή μια νέα αρχή; Αν το ουράνιο τόξο είναι κάτι παραπάνω από ένα φυσικό φαινόμενο, ως συμβολισμός έχει πολλά να μας διδάξει.
Πηγή: Περιοδικό Μετρό 2004
Ποια είναι η αντίδρασή σας;
